Odbiorniki domowe tranzystorowe

Pionierska konstrukcja tranzystorowego odbiornika domowego pojawiła się w 1964 r. w ZRK¹. Była to  Clivia.

RiK² z sierpnia 1966 r. pisał, że jest to odbiornik bezsznurowy, nie wymagający przyłączenia do sieci oświetleniowej, dzięki czemu może być używany nie tylko w mieszkaniu niezelektryfikowanym lecz również na wycieczkach, wczasach, campingu. Odbiornik miał dwa zakresy fal D-S³, moc wyjściową 0,25 W i ważył 2 kg. Zasilany był z 6 ogniw 1,5 V R-20. Układ elektryczny zawierał 8 tranzystorów TG⁴ produkcji krajowej.

W roku 1965 powstał w Diorze⁵ Romans-Tranzystor. Miał trzy zakresy fal D-S-K⁶, moc wyjściową 1 VA i ważył 4 kg. Układ elektryczny zawierał 9 tranzystorów i zasilany był z sześciu ogniw 1,5V R20. Romans-Tranzystor zaprezentowano na XXXIV  Międzynarodowych Targach Poznańskich. Krótka notatka o radiu z niewyraźnym zdjęciem pojawiła się w RiK 1965-10 a liczba wyprodukowanych egzemplarzy wyniosła 12. Brak jest informacji o zachowaniu któregoś z nich.

Również w roku 1965 powstał niewielki odbiornik domowy z możliwością użycia jako przenośny: Rytm w plastikowej obudowie. Zbudowany był na 8 polskich tranzystorach, miał trzy zakresy fal D-S-K i moc wyjściową 0,35 W. Przełącznik zakresów i pokrętło strojenia umieszczono na ściance czołowej. Pokrętło siły głosu było na prawym boku a na lewym gniazdo antenowe i słuchawkowe. Dobrą jakość odbioru zapewniała 20-centymetrowa wewnętrzna antena ferrytowa. Ciekawym elementem odbiornika jest małe koło zamachowe na osi potencjometru, zastosowane w celu zwiększenia komfortu regulacji siły głosu. Źródłem zasilania są dwie baterie płaskie 4,5V. Wyprodukowano ich ponad 16 tys. szt., głównie w roku 1966. Eksportową wersją Rytmu był identycznie wyglądający Rytmus.

Kolejną pionierską konstrukcją był Hejnał, produkowany w latach 1967-68. Sądząc po wyglądzie skrzynki, parametrach i liczbie tranzystorów, był kontynuacją modelu Romans-Tranzystor. Miał 9 tranzystorów, dużą drewnianą obudowę i zasilanie sieciowe. Zakresy fal: długie, średnie w dwóch podzakresach i krótkie wybierane były za pomocą przełącznika klawiszowego. Jeden z klawiszy włączał gniazdo gramofonu. Głośnik umieszczono na lewej bocznej ściance a z tyłu gniazdo głośnika dodatkowego. Spis produkcji określa liczbę wyprodukowanych sztuk na 3200. Jest spotykany w zbiorach kolekcjonerów i pojawia się na aukcjach internetowych.

Początek lat 70.⁷ był dla odbiorników domowych okresem przejścia z techniki lampowej na półprzewodnikową. W odbiornikach przenośnych tranzystory były wykorzystywane już 10 lat wcześniej, ale tam istniały ważne powodu ku temu. Odbiornik przenośny, zwany wtedy „tranzystorem” miał być mały, lekki i jak najdłużej pracować na baterii. Lampy nie dawały tych możliwości. Odbiornik stołowy nie miał takich wymagań, jakość odbioru była wtedy znacznie lepsza dla urządzeń lampowych a lampy tańsze od tranzystorów. W tym czasie odbiorniki domowe produkowała w Polsce tylko Diora. Jak każde przedsiębiorstwo państwowe należała do jakiegoś zjednoczenia. W 1971 roku wszystkie podmioty podległe pod Zjednoczenie Przemysłu Elektronicznego "UNITRA" otrzymały nazwę dwuczłonową z przedrostkiem Unitra, np. Unitra-Diora, Unitra-Eltra. Odtąd logo UNITRA-DIORA widniało na wszystkich produkowanych wyrobach.

Fagot DMT-301

Fagot DMT-301 to pierwszy w Polsce seryjnie produkowany w pełni tranzystorowy odbiornik stacjonarny z zasilaniem sieciowym. W 1970 roku powstało pierwszych 179 egzemplarzy. Prezentacja odbyła się na 40 Międzynarodowych Targach Poznańskich w czerwcu 1971 r. Produkcja seryjna miała miejsce w latach 1971-72 i wyniosła prawie 100 tys. sztuk.
Obudowę i elementy sterujące przejął Fagot z produkowanej w tym czasie serii DML, w szczególności z ostatniego odbiornika lampowego Klawesyn DML-306. Litery DML w symbolu oznaczały Domowy Monofoniczny Lampowy a DMT - Domowy Monofoniczny Tranzystorowy. Obudowa wykonana jest z twardej płyty wiórowej, oklejona naturalnym fornirem i pokryta błyszczącym lakierem. Przód odbiornika stanowi duża skala z szarego plexiglasu. Po prawej stronie widnieje na niej nowy znak firmowy fabryki – UNITRA-DIORA a nazwa radia znalazła się na maskownicy głośnika.
Na przedniej ściance zwracają uwagę klawisze przełącznika zakresów. Jest to przełącznik typu Isostat, którego suwaki wciskane są standardowo w poziomie, czyli prostopadle do ścianki radia. W Fagocie skonstruowano zestaw dodatkowych dźwigni, dzięki którym klawisze naciska się w kierunku pionowym, jak w dawnych odbiornikach lampowych. Jeden z klawiszy służy do włączenia automatycznej regulacji częstotliwości na UKF (tzw. ARCz.). Obok przełącznika po lewej stronie znalazły się pokrętła potencjometru siły głosu z wyłącznikiem zasilania i potencjometr barwy tonu a po prawej stronie dwa pokrętła strojenia AM i FM.

Charakterystyczne jest w Fagocie chassis⁸, przejęte z modelu lampowego, mocowane do spodu obudowy przy pomocy czterech śrub z podwójnymi gumowymi podkładkami tłumiącymi drgania. Konstrukcję chassis stanowią dwa kątowniki z blachy ocynkowanej o długości 40 cm przebiegające wzdłuż radia, prostopadła do nich ramka przy płycie czołowej oraz poprzeczne pionowe przegrody blaszane, wysokie na 12,5 cm. W ten sposób wnętrze zostało podzielone na trzy klatki. W pierwszej klatce od lewej znajduje się głowica UKF, w centralnej klatce główna płyta drukowana, kondensator zmienny i antena ferrytowa a w trzeciej wzmacniacz m.cz. i zasilacz. Podobny układ był lampowym Klawesynie. Pod płytą drukowaną wycięte jest w spodzie obudowy okienko serwisowe, zaślepione perforowaną tekturą. W pozostałej wolnej przestrzeni znalazł się okrągły głośnik 3W , 15 Ω produkcji jugosłowiańskiej z magnesem po stronie membrany.

Z tyłu znajdują się gniazda antenowe AM-FM na oddzielnej płytce bakelitowej w klatce 1, gniazda DIN gramofon i magnetofon wlutowane do płyty oraz gniazdo głośnikowe płytce bakelitowej w klatce 3. Pusty otwór w płytce obok gniazda głośnika, który mógłby sugerować planowaną produkcję wersji stereofonicznej, to miejsce po metalowym gnieździe DIN występującym w modelach lampowych. Odbiornik ma moc wyjściową 1,5 W i cztery zakresy fal: Długie, Średnie, Krótkie (25 – 49m) i UKF (OiRT 65,5–74 MHz). Układ elektryczny zawiera 11 tranzystorów germanowych; wśród nich dwa polskie: TG3A i TG50.

W Fagocie zastosowano konstrukcję modułową układu elektrycznego. Oprócz elementów umieszczonych na głównej płycie drukowanej oddzielnymi modułami są: ekranowana głowica UKF GF-21, wzmacniacz p.cz. AM-FM na płytce 2217-142 i wzmacniacz m.cz. z zasilaczem, zmontowane na płytce 2217-141.  Do strojenia na zakresie UKF służy trójsekcyjny kondensator zmienny wbudowany w głowicę a na zakresach AM kondensator KPOM 375/500, stosowany wcześniej w odbiornikach lampowych.  Oddzielne kondensatory zmienne dla zakresów AM i FM pozwalają na zastosowanie dwóch pokręteł strojenia. Na osiach pokręteł umieszczono żeliwne koła zamachowe, zwiększające płynność i komfort strojenia.

Sobótka DMT-305 i DMT-306

Kontynuacją konstrukcji mechanicznej i układu elektrycznego Fagota była Sobótka, produkowana w latach 1972-74 (76 tys. szt.). Obudowa Sobótki jest bardziej płaska w porównaniu do Fagota a zmodernizowana przednia ścianka już nie przypomina lampowych DML.  Podobnie jak w Fagocie, w Sobótce występuje modułowa budowa układu elektrycznego z odrębną głoiwica UKF I i rozłożeniem poszczególnych bloków na kilku płytkach drukowanych. Pozostały także charakterystyczne oddzielne pokrętła strojenia dla AM i FM. Zrezygnowano z udziwnionego mechanizmu klawiszy i tutaj jest klasyczna obsługa przełącznika zakresów. typu Isostat. Poczatkowo w wersji DMT-305 stosowano we wzmacniaczu mocy tranzystory AC180/181, w kończowym okresie produkcji symbol zmienił się na DMT-306 a tranzystory na krzemowe BC211/313. Sobótka była wykorzystywana jako odbiornik radiofoniczny w radioli ZDZ100/5 produkowanej przez Zakład Doskonalenia Zawodowego we Wrocławiu.

Ślęża DMT-311 i 312

Ślęża, produkowana w latach 1973-75 Ślęża (85 tys. szt.) to kolejny model z linii Fagota. Konstrukcyjnie i elektrycznie prawie niczym nie różniła się od Sobótki; nadal w fornirowanej obudowie z błyszczącym lakierem. Była ostatnim odbiornikiem domowym z wydzieloną głowicą UKF i oddzielnymi pokrętłami strojenia AM/FM. W modelu DMT-311 we wzmacniaczu były jeszcze tranzystory germanowe AF180/181 a w DMT-312 już para tranzystorów krzemowych BC211/313. Spotyka się równiez odbiornik z nazwą Sobótka na płycie czołowej i płytą drukowaną ze Ślęży DMT-312. Ślęża była jednym ostatnich odbiorników, w którym nie występowały jeszcze układy scalone.

Śnieżnik DMT-403 i Tamburyn DMT-411

Śnieżnik i Tamburyn mają obudowę i konstrukcję mechaniczną podobną do Sobótki i Ślęży. Podstawę konstrukcji stanowi to samo chassis  z charakterystycznymi pionowymi przegrodami, identyczne jest mocowanie anteny ferrytowej, gniazd antenowych i żarówek. Schemat elektryczny oraz układ pokręteł i klawiszy na płycie czołowej są takie same, jak w Jubilacie DMT-401. Rozszerzeniem w stosunku do Jubilata jest dodanie na tylnej ściance gniazda głśnika zewnętrznego. Do Jubilata nawiązują też symbole tych odbiorników: DMT-4xx. 

Masowa produkcja – Jubilat i bliscy krewni

Jubilat DMT-401

W roku 1971 powstał w Diorze kolejny domowy odbiornik tranzystorowy, Jubilat. W odróżnieniu od nieco ekskluzywnego Fagota był odbiornikiem popularnym. Miał już tylko jedno pokrętło strojenia, był mniejszy, lżejszy i tańszy. Nie miał już błyszczącej obudowy, ale skrzynka nadal była pokryta fornirem. Prezentowany na XXX Jesiennych Targach Krajowych w Poznaniu otrzymał złoty medal, pierwszy w historii Diory. Ta seria odbiorników otrzymała symbole DMT-4xx (Fagot i podobne miały DMT-3xx). Wygląd i układ elektryczny Jubilata powtarzany był później w wielu modelach, produkowanych przez następne kilkanaście lat.

Charakterystyczne cechy Jubilata to:

• Kształt obudowy: prostopadłościan o wymiarach ok. 51 x 16 x 14 cm;
• Na ściance czołowej po lewej stronie eliptyczny głośnik z osłonką;
• Po prawej stronie duża skala z pleksiglasu z napisem UNITRA DIORA i nazwą radia;
• Pod skalą: potencjometr siły głosu z wyłącznikiedm zasilania  i potencjometr barwy tonu, przełącznik zakresów typu Isostat oraz pokrętło strojenia;
• Zakresy fal: Długie, Średnie,  Krótkie (31-49m) - UKF (OiRT 65,5-74 MHz);
• Płyta drukowana mocowana do niewielkiego chassis z blachy ocynkowanej, nad płytą na blaszanym pałąku antena ferrytowa i żarówki oświetlenia skali;
• Transformator sieciowy poza płytą, przykręcony wprost do spodu obudowy;
• Kondensator obrotowy z 4 sekcjami wspólny dla zakresów AM i FM;
• Układ elektryczny, zbudowany na 10 tranzystorach, wzmacniacz końcowy o mocy wyjściowej 1,5 W na parze tranzystorów AC180/181;
• Do mocowania odbiornika w skrzynce służyło sześć blaszek ze śrubkami o sześciokątnych łbach;
• Tylna ścianka z plastiku przekręcona do spodu obudowy trzema śrubkami M-3 z nakrętkami;
• Na ściance gniazda antenowe AM/FM i gniazdo DIN gramofon/magnetofon.

Ludwik DMT-405

Rok później, w 1972 pojawił się Ludwik DMT-405, nazywany radiem kuchennym. Miał plastikową obudowę, odporną na zachlapania i czarne pokrętła w kształcie gwiazdek. W celu łatwiejszego włączania, obok skali umieszczono wielki wyłącznik zasilania. Pozostałe elementy mechaniczne i elektryczne nie różniły się niczym od Jubilata. 

Adam DMT-445

W 1973 r. powstał Adam DMT-445, czyli Jubilat z dodanym zegarem. W miejsce głośnika trafił zegar kartkowy produkcji japońskiej, który może włączać i wyłączać odbiornik o określonych godzinach oraz służyć jako budzik. Głośnik - nieco mniejszy, niż w innych odbiornikach z tej serii - został umocowany do górnej ścianki obudowy. Nad pokrętłem strojenia znajduje się wielki wyłącznik zasilania, znany już z Ludwika..

Adam był jednym z ostatnich odbiorników, w których zastosowano wyłącznie tranzystory, jeszcze bez układów scalonych.

Do popularnego sprzętu wkraczają układy scalone

Jubilat DMT-406

Dwa lata po premierze pierwszego Jubilata powstaje jego druga wersja DMT-406, w której zastosowano układ scalony UL1403 jako wzmacniacz mocy. Z zewnątrz byłby nie do odróżnienia od poprzednika, gdyby nie dopisek DMT-406 11633 pod nazwą Jubilat obok skali. Tak, jak w przypadku pierwszego Jubilata, wkrótce pojawiają modele pokrewne. Początkowo mają również plastikową tylną ściankę i srebrną obwódkę na płycie czołowej. w ciągu czterech lat produkcji fabrykę opuściło ponad 300 tys. szt. odbiornika (łącznie z modelem DMT-401). 

Ludwik DMT-408

W Ludwiku DMT-408 zastosowano we wzmacniaczu m.cz. układ scalony UL1402 (Ludwik DMT-405 miał wyłącznie tranzystory). Inne drobne różnice to zmieniony kształt pokręteł i umieszczenie symbolu odbiornika poniżej nazwy na płycie czołowej.

Amor DMT-407

Na koniec serii DMT pojawiło się coś o innym kształcie.  Amor DMT-407 ma wymiary ok. 44x10x22 cm, czyli jest nieco krótszy, znacznie niższy i dużo głębszy od poprzedników. Głośnik umieszczono w płycie górnej. Ma identyczny schemat, jak Jubilat DMT-406 ale inną płytę drukowaną. Widać na niej trochę wolnego miejsca, gdyż planowana jest produkcja wersji stereofonicznej na tej samej płycie. Wkrótce pojawił się Amor-stereo, ale bardzo szybko jego nazwa została zmieniona na Pionier-Stereo i pod tą nazwą występował w seryjnej produkcji.

Seria DMP-2xx

W 1973 r zakończono produkcję już odbiorników lampowych. Od 1974 r. odbiorniki domowe Diory wprowadzane do produkcji otrzymywały oznaczenie DMP, czyli Domowy Monofoniczny Popularny.

Contessa DMP-201

Pierwszy odbiornik z symbolem DMP to Contessa DMP-201, bliźniaczo podobna do Jubilata DMT-406, Miała ten sam schemat elektryczny, ten sam układ płyty czołowej łącznie ze srebrną ramką dokoła i plastikową tylną ściankę. Obudowa nie była już fornirowana lecz pokryta okleiną z folii grewnopodobnej. Gałki potencjometrów i strojenia byłu cieńsze, niż w Jubilatach za to o większej średnicy. Produkcja w latach 1974-78 przekroczyła pół miliona, co było rekordowym wynikiem wśród domowych odbiorników tranzystorowych.

Gong DMP-241

W serii DMP następcą Adama był Gong DMP-241 z japońskim zegarem kartkowym. Zazwyczaj miał przednią płytę wykonaną z aluminium. Po lewej stronie płyty był zegar a głośnik umocowany pod górną ścianką. Układ elektryczny został wzięty z Jubilata DMT-406 a wielki wyłącznik zasilania z Ludwika. Kształt gałek identyczny, jak w Jubilatach.

Junior DMP-202

Kolejnym był Junior DMP-202, w obudowie nadal pokrytej fornirem. Tylną plastikową ściankę zastąpiono płytą pilśniową i odtąd był to niezmienny materiał w odbiornikach popularnych. Pokrętła Juniora były nieco większe niż Jubilata a przyciski przełącznika zakresów czarne, kwadratowe. Charakterystycznymi elementami są ścianki boczne, wystające lekko poza obrys obudowy.  W Juniorze po raz pierwszy pojawiło się gniazdo do podłączenia głośnika dodatkowego. Na płycie drukowanej Jubilata DMT-406, którą przejął Junior nie ma miejsca na takie gniazdo, więc zamontowano je na dodatkowym blaszanym kątowniku obok przewodu zasilającego.  Zmieniła się konstrukcja mechaniczna – chassis z płytą nie jest tu połączone ze ścianką czołową i znikło sześć blaszek ze śrubkami o sześciokątnych łbach do mocowania odbiornika w skrzynce. Junior należał do wyjątków; w kolejnych modelach słynne blaszki powróciły i funkcjonowały aż po ostatni odbiornik domowy Śnieżka.

Dominik DMP-203

Trzecim z tej grupy był Dominik DMP-203, który odziedziczył wielki wyłącznik sieciowy po kuchennym Ludwiku. Podobnie jak Junior, miał „doczepione” gniazdo głośnika zewnętrznego. W Dominiku powrócono do stałego połączenia płyty drukowanej ze ścianką czołową i sześciu blaszek mocujących to wszystko do obudowy. Obudowa Dominika była fornirowana ale ścianki czołowe robione z jednego kawałka plastiku w kolorze czarnym lub szarym nie miały już żadnych ozdób ani charakterystycznych szczegółów.

Na odbiornikach z symbolem DMP-2xx zakończył się tymczasowo okres stosowania potencjometrów obrotowych.

Odbiorniki z potencjometrami suwakowymi

Ślązak DMP-401, Beskid DMP-411 i Giewont DMP-413

Ślązak DMP-401 zaprezentowany został na jesiennych Międzynarodowych Targach w Poznaniu w 1975 r. Seryjna produkcja ruszyła w roku 1977. Bryła kontynuowała linię Jubilata: podobna kanciasta obudowa o wymiarach ok. 51 x 16 x 14 cm z analogicznym wyglądem płyty czołowej. Analogiczna była jego funkcjonalność: cztery zakresy fal, moc wyjściowa 1,5 W, obsługa gramofonu i magnetofonu. Niezmiennie też do mocowania odbiornika w skrzynce służyło sześć blaszek ze śrubkami o sześciokątnych łbach. Równocześnie rozpoczęto w Dzierżoniowie produkcję bliźniaczych modeli: Beskid DMP-411 i Giewont DMP-413, różniących się włącznie wystrojem płyty czołowej.

Zauważalne zmiany w Giewnicie i odbiornikach podobnych to:

• potencjometry obrotowe zastąpiono suwakowymi a wyłącznik sieciowy znalazł się na oddzielnym przycisku;
• Odwrócono kolejność rozmieszczenia stacji na skali, po lewej stronie są częstotliwości wyższe a po prawej niższe;
• Wzmacniacz mocy na UL1402 jest w plastikowej obudowie CE74;
• Wzmacniacz pośredniej częstotliwości na układzie scalonym UL1211, przez co liczba tranzystorów zmniejszyła się do czterech;
• Zastosowanie trzech Układów Rezystywno-Pojemnościowych: URC001, URC002 i URC003;
• Usunięty blaszany pałąk – antena ferrytowa znalazła się nad gniazdami antenowymi a żarówka wprost na płycie drukowanej.

Korzystną zmiana ze względu na serwisowanie było umieszczenie transformatora sieciowego na płycie drukowanej, dzięki czemu przy demontażu odbiornika całość wysuwała się z obudowy.

Układy hybrydowe URC były stosowane tylko w początkowym okresie produkcji Ślązaka, potem przeprojektowano płytę drukowaną i używano klasycznych oporników i kondensatorów.

Potencjometry suwakowe zastosowano również w odbiornikach Alba DMP-408 i Akord DMP-501.

Alba DMP-408

Alba DMP-408 to popularny odbiornik stacjonarny w czarnej, plastikowej, niskiej obudowie produkowany w latach 1977-79. Duża skala i pokrętło strojenia umieszczono na lekko ukośnej płycie górnej. Profilowane otwory w dolnej płycie pozwalają na zawieszenie Alby na pionowej ścianie. Pod spodem znajduje się duża, odkręcana klapka serwisowa, umożliwiająca dostęp do prawie całej płyty drukowanej, jak dawniej w odbiornikach lampowych. Przy zawieszeniu na ścianie górna płyta staje się czołową a tylna ścianka jest na dole. Na tejże  ściance znajdują się gniazda antenowe AM i FM, gniazdu gramofonu/magnetofonu oraz głośnika dodatkowego. Maleńka żaróweczka umieszczona jest na wskazówce i porusza się wraz ze wskazówką. Albę instalowano często w biurach, hotelach i domach wczasowych. Produkowana była w latach 1977-79 w liczbie ponad 135 tys. sztuk.

Odbiorniki z zegarem

Niektóre odbiorniki z zegarem zostały opisane wcześniej gdyż pasowały do zastosowanego w artykule podziału. Jest kilka takich, które nie pasowały do żadnego z punktów.

Chronos

Chronos to odbiornik zupełnie niepodobny do żadnego z opisywanych w tym artykule. Wykorzystano w nim układ elektryczny z przenośnego radia Eliza. Zgodnie z rokiem powstania, nie ma jeszcze układów scalonych. Wzmacniacz końcowy zbudowany jest na parze AC180/181 a układ zawiera łącznie 10 tranzystorów. Obudowa wykonana jest z ciemnego, twardego plastiku przypominającego bakelit w dawnych odbiornikach lampowych. Znaczną cześć przedniej ścianki zajmuje japoński zegar kartkowy oraz pokrętła i przyciski do niego. Zegar może pełnić funkcję budzika a także włączać i wyłączać radio o określonych godzinach. Na przedniej ściance znajdziemy też potencjometr siły głosu, przycisk skokowej regulacji barwy tonu, przyciski przełącznika zakresów, pokrętło strojenia i  niewielką, prostokątną skalę. Głośnik eliptyczny o mocy 2VA umocowany jest do górnej ścianki obudowy. Z tyłu standardowe gniazda antenowe AM i FM oraz wyjście DIN na magnetofon. Produkowany był w latach 1973-74 w liczbie ponad 35 tys. szt.

Pionier Re101 i Re105

Pionier Re101 powstał w roku 1985 a Pionier Re105 w 1987. Konstruktorami byli Stefan Herc i Marian Sudoł. Nazwa nawiązywała do pierwszego własnego odbiornika produkowanego przez fabrykę w 1948 roku. W odbiorniku zastosowano kwarcowy zegar wskazówkowy z budzikiem oraz możliwością włączania i wyłączania radia o określonej porze. Zasilany z sieci prądu przemiennego oraz dodatkowe ogniwo 1,5V R14 do zegara. Na przedniej ściance są 4 programatory; trzy dla stacji UKF a czwarty dla Warszawy I na falach długich. Do odbioru FM trzeba użyć zewnętrznej anteny podłączanej do wejście koncentrycznego; dla AM jest wewnętrzna antena ferrytowa. Produkcję modelu Re-105 przekazano w 1988 r. do zakładów Telcza w Czaplinku.

RE-125 z Rzeszowa

Zakłady Radiowe Unitra Rzeszów były wytwórcą głównie odbiorników przenośnych ale jeden z jej produktów zmieścił się w dziale odbiorników domowych. Pod względem rozmiarów RE-125 mógłby trafić do działu odbiorników przenośnych ale jego funkcjonalność bardziej kwalifikuje go jako radio domowe z przeznaczeniem na szafkę nocną. Jest to dość duży analogowy zegarek-budzik z dodanym niewielkim radiem. Zegar kwarcowy produkcji Mera-Poltik jest sterowany układem MC1211N. Może uruchamiać budzik a także włączać i wyłączać radio. Odbiornik o mocy wyjściowej 200 mW ma dwa zakresy: UKF w zakresie OIRT (65,5 - 74 MHz) i fale długie z jedną stacją Warszawa I. Jest zasilany przez 4 ogniwa 1,5 V AA lub zewnętrzny zasilacz 6-9V. Do zasilania zegara służy oddzielne ogniwo 1,5 V AA, które wystarcza na 3 miesiące. Do odbioru na UKF służy własna antena teleskopowa.

Domowe stereofoniczne

Do tego opracowania zakwalifikowały się - jako odbiorniki stołowe - tylko dwa modele, które mają wbudowany głośnik.

Atena Stereo DST-305

Odbiornik Atena DST-306 był produkowany w latach 1973-75 w liczbie 19 tys. szt, nie jest więc zbyt często spotykany. Swoim symbolem nawiązuje do serii DMT-3xx. Podobna do Sobótki i Ślęży jest też konstrukcja mechaniczna Ateny. Obudowa jest tu większa, od analogicznych odbiorników monofonicznych, żeby zmieścić dodatkowe podzespoły służące do odbioru stereofonicznego, w szczególności wzmacniacze o zwiększonej mocy na tranzystorach AD161/162. Głowica UKF stanowi odrębny blok i ma własny potrójny kondensator zmienny.  Pomimo odrębnych kondensatorów dla zakresów AM i FM na płycie czołowej jest tylko jedno pokrętło strojenia.

Jubilat-Stereo DST-401

Schemat Jubilata-Stereo DST-401 oparty jest na monofonicznym DMT-406. Dodany został stereodekoder i drugi kanał wzmacniacza m.cz. na układzie scalonym UL1402. Jeden kanał odtwarzany jest przez wbudowany głośnik, drugi przez małą kolumnę głośnikową OGO 3/4-1. Na tylnej ściance są dwa gniazda głośnikowe, by móc słuchać obu kanałów przez  głośniki zewnętrzne. Na ściance czołowej pojawiło się pokrętło balansu a nad nim lampka „stereo”.

Trochę więcej mocy

Większość dotychczas produkowanych odbiorników miała wzmacniacz akustyczny o mocy wyjściowej 1,5 W. Opisywane w tym punkcie mają 5 W i 5-watowy głośnik.

Klasyk gatunku - Taraban

Taraban powstał w końcu lat 70. i produkowany był do połowy lat 80. Była to kontynuacje linii Jubilata z nieco rozszerzoną funkcjonalnością: dwa pokrętła regulacji barwy tonu, przycisk ARCz, moc 3,5 W oraz głośnik o mocy 5W. W większości modeli przy zmianie numeru  generacji, kodu producenta następowały jakieś zmiany w układzie elektrycznym. Tutaj w trzech kolejnych modelach: Taraban DMP-502, Taraban 2 DMP-602 i Taraban 3 R-510 prawie nic się nie zmieniło. Zmieniał się tylko wystrój obudowy, kolory, kształt przycisków. Pierwsza generacja miała zazwyczaj czarny kolor płyty czołowej a trzecia – brązowy.

Schemat elektryczny z układami scalonymi UL1481T i UL1211 to nieco rozbudowany Ślązak. Główna różnica to dodatkowy tranzystor we wzmacniaczu m.cz., oddzielna regulacja barwy dźwięku dla tonów wysokich i niskich oraz automatyczna regulacja częstotliwości na zakresie UKF. Na tylnej ściance są odrębne gniazda DIN gramofonu i magnetofonu oraz gniazdo głośnika zewnętrznego. Nie ma już potencjometrów suwakowych, powrócono do obrotowych. Skala ma odwrócony kierunek – najwyższe częstotliwości są po lewej stronie. Konstrukcja skali składa się z pięciu płaszczyzn: dwie przezroczyste płytki z pleksiglasu miększy którymi przesuwa się wskazówka, płyta z częstotliwościami, pod nią aluminiowy pasek ze skala numeryczną i nazwą radia a w głębi pomalowana na czarno aluminiowa płyta jako tło. 

W Tarabanie 1 i 2 był głośnik eliptyczny o mocy 5 W. W Tarabanie 3 zastosowano głośnik okrągły 5 W, dzięki czemu płyta czołowa jest węższa i wyższa. Na zdjęciu pierwsza generacja Tarabana (czarny) i ostatnia.

DMP-501 Akord

Akord DMP-501 to odbiornik biurowo-hotelowy w czarnej plastikowej obudowie o koncepcji wzorniczej podobnej do Alby i układzie elektrycznym Tarabana. Górna ścianka składa się z dwóch płaszczyzn. Na poziomej płaszczyźnie umieszczono wszystkie elementy regulacyjne. Jest wśród nich jest przycisk ARCz i regulacja barwy dźwięku oddzielnie dla tonów wysokich i niskich. Przyciski przełącznika zakresów typu Isostat są wspomagane zestawem dźwigni i obsługiwane przez użytkownika jako suwaki. Na drugiej, ukośnej płaszczyźnie, nachylonej w kierunku do słuchacza jest głośnik i skala.

Akord, podobnie jak Taraban ma moc wyjściową 3,5 W i dużym, okrągły głośniki. Na tylnej ściance oprócz gniazd antenowych AM/FM są oddzielne gniazda DIN gramofonowe i magnetofonowe oraz gniazdo głośnika dodatkowego a na przedniej ściance  niespotykane w odbiornikach rodziny DMP gniazdo słuchawkowe.

Ostatnie lata produkcji odbiorników domowych

W latach 80. zmalał popyt na odbiorniki stołowe. Rolę radia w domu przejmowały wygodne odbiorniki przenośne, najczęściej zasilane również wprost z gniazdka sieciowego. Amatorzy czegoś większego wybierali zestawy elektroakustyczne, zwane wieżami, w skład których wchodził m.in. tuner radiowy i wzmacniacz. Wzmacniacz z odbiornikiem w jednej obudowie nazywany był aplitunerem. W schyłowym okresie produkcji odbiorniki stołowe miały zastosowanie głównie w pokojach hotelowych. W tym czasie symbole fabryczne odbiorników po raz kolejny zmieniły się z dotychczasowego DMP na literę R (jak Radio) z trzycyfrowym numerem. Najpopularniejsza była  seria Śnieżka R-xxx, odbiornik wyraźnie mniejszy i lżejszy od dotychczasowych: 38x12x17 cm, z małym głośnikiem 1,5 W. Dobrze pasował do małych stolików przy łóżkach hotelowych.

Śnieżka R-206

W odbiorniku Śnieżka R-206 zastosowano uproszczony układ elektryczny Tarabana z układem UL1482 we wzmacniaczu mocu. Na ściance czołowej były dwa pokrętła: większe do strojenia i mniejsze do regulacji siły głosu oraz sześć klawiszy: dłuższy wyłącznik i pięć kwadratowych do przełączania zakresów. Niewielka skala nie miała podświetlenia, tylko na wskazówce był jeden czerwony punkcik diody LED. Kolejność zakresów na skali to U-D-S-K1-K2. Fale krótkie obejmowały zakres od 13-39m i podzielone były na dwa podzakresy. Wyższe częstotliwości były po lewej stronie. Skrzynka wykonana z płyty wiórowej i oklejona tapetą z PCV. Na tylnej ściance gniazda anterowe oraz gniazdo wyjściowe na magnetofon. Brak już popularnego dotychczas gniazda wejścia na gramofon i odpowiedniego klawisza.

Śnieżka R-207

Różnica zewnętrzna pomiędzy Śnieżką R-207 a poprzednikiem to skala podświetlona jedną małą żarówką (zamiast diody LED na wskazówce) i kolejność zakresów na skali K1-K2-S-D-U. Po otwarciu skrzynki widać inne mocowanie anteny ferrytowej; jest umieszczona prostopadle do płyty nad kondensatorem strojeniowym (w R-206 nad gniazdami antenowymi). W układzie elektrycznym zastosowano we wzmacniaczu m.cz. UL1481 a prostownik jest na czterech diodach w układzie Greatza (w R-206 był jednopołówkowy na jednej diodzie). Na tylnej ściance są już tylko gniazda antenowe AM/FM.

Śnieżka 2 R-210

W Śnieżce 2 R-210 przy niezmienionym wyglądzie radia zmienił się zupełnie schemat, w którym zastosowano nowoczesny układ scalony CXA1019, zawierający cały odbiornik AM/FM ze wzmacniaczem o mocy 0,5 W włącznie. Zlikwidowane zostały zakresy fal krótkich. Wyłącznik zasilania jest teraz sprzężony z potencjometrem siły głosu, pozostały tylko dwa klawisze. Pierwszy to przełącznik AM/FM a drugi przełącznik Długie/Średnie. Z tylnej ścianki znikły wszystkie gniazda. Jako antena UKF służy krótka linka miedziana w izolacji PCV wychodząca z wnetrza przez jeden z otworów w tylnej ściance. 

Śnieżka 3 R-310/311

Czwarta z kolei Śnieżka miała numer 3 i symbol R-310 (w obudowie z płyty wiórowej) lub  R-311 (w obudowie plastikowej). Została wprowadzona do produkcji na początku lat 90. i była jednym z niewielu odbiorników z dwoma podzakesami UKF 65-74 MHz oraz 87,5-108 MHz. Są trzy klawisze: przełącznik AM/FM, przełącznik Dł/Śr na AM i przełacznik U1/U2 na FM. Wskazówka podświetlona jest przez małą żaróweczkę. W modelu R-311 zmieniła się obudowa; dolną płytę wykonano z ocynkowanej blachy, pozostała część jest plastikowa. Niezmienione od czasów Jubilata pozostało mocowanie obudowy z resztą odbiornika za pomoca blaszek i sześciokatnych śrubek. Na skali widnieje już znak firmowy Diora S.A. Nowy znak można równiez znaleźć na późnych egzemplarzach Śnieżek R-207 i R-210.

Sudety R-208 

Schemat Śnieżki R-207 został wykorzystany w produkowanym od roku 1987 odbiorniku Sudety R-208. Był on o 7 cm dłuższy, miał nowoczesną, estetyczną obudowę i dwa zakresy fal krótkich. Rozpoznawalnym elementem były kontury kontynentów narysowane na skali obok pokętła strojenia. Odbiornik był również eksportowany z nazwą zmienioną na Elta-3210. Wersja eksportowa nie miała zakresów fal krótkich, przez co na ściance czołowej znalazły się o dwa klawisze mniej.

Kalenica R-301

W końcu lat 80. Diora produkowała odbiornik Kalenica R-301 o rozmiarach, wyglądzie i układzie elektrycznym Śnieżki R-207. W roku 

Śnieżnik R-502

W omawianym okresie odbiornikiem o podwyższonych parametrach był Śnieżnik R-502. W układzie elektrycznym zastosowano trzy układy scalone: UL1481, UL1211 i UL1111 oraz 7 tranzystorów. Dodatkowe funkcjonalności odbiornika to programator 4 stacji na zakresie UKF, wskaźnik poziomu sygnału na diodach LED, przycisk ARCz, przycisk "kontur" i podwójna regulacja barwy tonu. Fale krótkie podzielono na dwa podzakresy (13-25m, 31-49m) i zastosowano precyzer dostrojenia. Na tylnej ściance znalazły się oddzielne gniazda DIN dla gramofonu i magnetofonu oraz gniazdo głośnika dodatkowego. By móc zastosować programator, głowica UKF jest strojona za pomocą diod pojemnościowych.

Śnieżnik R-504

Śnieżnik R-504 to uproszczona wersja Śnieżnika R-502, bez wskaźnika poziomu sygnały LED, bez programatora stacji i z klasyczną głowica UKF strojoną kondensatorem zmiennym. Nie ma układu scalonego UL1111 i jest 6 tranzystorów.

Nowi producenci

Po zakończeniu produkcji odbiorników domowych przez Diorę okazało się, że popyt na nie zmalał do zera. Było to odbiorniki hotelowe i biurowe. Produkcję ich podjęło kilka prywatnych firm.

Telcza Czaplinek

W roku 1988 Zakłady Telcza z Czaplinka przejęły od Diory produkcję małego odbiornika Pionier RE-105 z kwarcowym zegarem wskazówkowym. Tutaj - w nawiązaniu do Czaplinka - otrzymał on nazwę Czapla. Odbiornik miał cztery programowane przyciski, trzy do wyboru stacji UKF a czwarty dla Programu 1 Polskiego Radia. Zakłady Telcza przechodziły liczne przekształcenia własnościowe, przy okazji zmieniała się nazwa. W 2. połowie lat 90. produkowane były przez Granek&Telcza odbiorniki do wbudowania w szafkę Wanda LC301 R2.  Na pocz. XXI w. jako Zakład Pracy Chronionej In-Tel  produkowały odbiorniki wolnostojące Wanda 2 i Wanda 3.

WSI Odnowa

Wojewódzka Spółdzielnia Inwalidów "Odnowa" w Białymstoku produkowała na licencji Diory (Ślązak/Beskid/Giewont) odbiornik Narew i Narew 2. Początkowo montowane były na płytach drukowanych z oryginalnych Ślązaków. 

Ciekawą konstrukcją było radio Samba T. Odbiornik był pomyślany jako kuchenny lub hotelowy, montowany na specjalnych szynach, poziomo pod wiszącymi szafkami kuchennymi lub pionowo na ścianie, stąd przyciski sterujące są powtórzone na płycie górnej i bocznej odbiornika. Nie ma tu żadnych pokręteł a dzięki dużej powierzchni przycisków można było sterować odbiornikiem nie tylko palcem ale i łokciem gdy dłoń jest mokra. Strojenie dla UKF zrealizowano na diodach pojemnościowych, dzięki czemu można było zastosować programator stacji. Na trzech klawiszach były stacje UKF, na czwartym na stałe Warszawa 1. Regulacja głośności realizowana jest skokowo na trzech klawiszach, pod każdym klawiszem jest potencjometr do ustawienia głośności.

Polmet Kościan

Spółdzielnia Inwalidów Polmet Kościan produkowała na licencji Diory odbiornik Kalenica. Początkowo nie różnił się niczym od oryginału, miał tylko doklejona na tylnej ściance etykietkę z napisem Polmet. Póxniej został rozbudowany o zegar cyfrowy.

1. Zakłady Radiowe im. Marcina Kasprzaka w Warszawie
2. miesięcznik Radioamator i Krótkofalowiec
3. zakresy fal: Długie - Średnie
4. oznaczenie TG miały pierwsze polskie tranzystory germanowe
5. Zakłady Radiowe Diora w Dzierżoniowie
6. zakresy fal: Długie - Średnie - Krótkie
7. w artykule będzie pomijane oznaczenie wieku, bo - jeśli nie podano inaczej - wszystko dzieje się w XX wieku
8. sztywna podstawa odbiornika